Tiết
Thanh minh là một khái niệm trong công tác lập lịch của
các nước phương Đông chịu ảnh hưởng của nền văn hóa Trung Hoa cổ
đại. Nó là một trong số hai mươi tư tiết khí của các lịch Trung Quốc, Việt
Nam, Nhật Bản, Triều Tiên.
Vì lịch của người Trung Quốc, cũng như Việt Nam cổ đại, bị nhiều
người lầm tưởng là âm
lịch thuần túy nên rất nhiều người cho rằng nó được tính theo chu
kỳ của Mặt Trăng quay xung quanh Trái Đất. Trên thực tế lịch Trung Quốc cổ đại là
một loại âm dương lịch nên nếu giải thích theo thuật
ngữ của lịch hiện đại ngày nay (lịch Gregory) thì nó được tính theo vị trí của Trái Đất
trong chu kỳ chuyển động trên quỹ đạo của mình xung quanh Mặt Trời. Nếu tính điểm xuân
phân là gốc (kinh độ Mặt Trời bằng 0°) thì điểm diễn ra
hay bắt đầu tiết Thanh minh là kinh độ Mặt Trời bằng 15°. Do vậy, tiết
Thanh minh thực tế được tính theo cách tính của dương lịch hiện đại và nó thông thường bắt đầu
vào ngày
4 hoặc
5
tháng 4 dương lịch tùy theo từng năm.
Theo quy ước, tiết thanh minh là khoảng thời gian bắt đầu từ khoảng
ngày 4 hay 5 tháng 4 khi kết thúc tiết xuân phân và kết thúc vào khoảng ngày 20 hay 21 tháng 4 trong
lịch Gregory theo các múi giờ Đông Á khi tiết cốc
vũ bắt đầu.
Mục lục
[ẩn]
- 1 Thời tiết
- 2 Tết Thanh Minh
- 2.1 Tảo mộ
- 2.2 Hội đạp thanh
3 Văn học 4 Xem thêm
|
//
[sửa] Thời tiếtXét về mặt thời tiết, khí hậu thì từ thời điểm này trở đi ở miền bắc Việt Nam, do
ảnh hưởng của luồng gió mùa đông-bắc đã yếu, gió đông-nam đã mạnh dần
lên và mưa phùn đã gần
như chấm dứt hẳn. Điều này làm mất đi hiện tượng nồm (hiện tượng làm
hơi nước ngưng tụ lại trên bề mặt các đồ vật tiếp giáp gần với mặt đất
cũng như nhà cửa) và tiết trời trở nên trong sáng, dễ chịu hơn do nhiệt
độ đã lên cao và độ ẩm giảm xuống. Tuy nhiên, gần như vẫn chưa có mưa rào để bắt
đầu cho mùa mưa. Mưa rào thường diễn ra gần tiết Cốc
vũ.
[sửa] Tết Thanh MinhBài
chi tiết: Tết Thanh MinhTết Thanh Minh diễn ra vào ngày tiết Thanh Minh. Tại Đài
Loan, Hồng Kông và Ma Cao thì
tết này là một ngày quốc lễ. Còn ở các khu vực khác ở Đông Á thì không.
Nói đến Tết Thanh Minh thì bao giờ người ta cũng nghĩ đến lễ tảo mộ và
hội đạp thanh.
[sửa] Tảo mộNhân ngày Thanh Minh, người dân các nước có nền văn hóa tương đồng và
chịu ảnh hưởng của nền văn minh Trung Hoa đều có tục đi tảo mộ gia tiên
và làm lễ cúng gia tiên sau cuộc tảo mộ.
Công việc chính của tảo mộ là sửa sang các ngôi mộ của tổ tiên cho
được sạch sẽ. Nhân ngày Thanh Minh, người ta mang theo xẻng, cuốc để đắp
lại nấm mồ cho đầy đặn, rẫy hết cỏ dại và những cây hoang mọc trùm lên
mộ cũng như tránh không để cho các loài động vật hoang dã như rắn, chuột
đào hang, làm tổ mà theo suy nghĩ của họ là có thể phạm tới linh hồn
người đã khuất. Sau đó, người tảo mộ thắp vài nén hương, đốt vàng mã
hoặc đặt thêm bó hoa cho linh hồn người đã khuất. Trong ngày Thanh Minh,
khu nghĩa địa trở nên đông đúc và nhộn nhịp. Các cụ già thì lo khấn vái
tổ tiên nơi phần mộ. Trẻ em cũng được theo cha mẹ hay ông bà đi tảo mộ,
trước là để biết dần những ngôi mộ của gia tiên, sau là để tập cho
chúng sự kính trọng tổ tiên qua tục viếng mộ. Những người quanh năm đi
làm ăn xa cũng thường trở về vào dịp này (có thể sớm hơn một, hai ngày
vì nhiều lý do khác nhau) để tảo mộ gia tiên và sum họp với gia đình.
Bên cạnh những ngôi mộ được trông nom, chăm sóc cẩn thận, còn có những
ngôi mộ vô chủ, không người thăm viếng. Những người đi viếng mộ thường
cũng cắm cho các ngôi mộ này một nén hương.
[sửa] Hội đạp
thanhTrước đây, nam nữ thanh niên cũng nhân dịp này để du xuân nên mới có
tên gọi
hội đạp thanh (tức giẫm lên cỏ). Ngày nay, ở Việt Nam lễ
hội này có lẽ không còn, nhưng ở Trung Quốc thì một vài nơi vẫn còn duy
trì được.
[sửa] Văn họcNếu tính tiết Đông chí là gốc thì tiết Thanh minh cách tiết này khoảng 105
ngày, còn nếu tính tiết Lập xuân là gốc thì nó cách tiết này khoảng 60 ngày. Tính theo
âm lịch, nó rơi vào khoảng từ sớm nhất là
giữa tháng Mão (tháng Hai) đến muộn nhất là giữa tháng Thìn (Tháng Ba).
Cho nên, Nguyễn Du trong Truyện Kiều mới có câu:
Ngày xuân con én đưa thoiThiều quang chín chục đã ngoài sáu mươiCỏ non xanh tận chân trờiCành lê trắng điểm một vài bông hoaThanh minh trong tiết tháng BaLễ là tảo mộ, hội là đạp thanh